- تعریف رشته:
کارشناسی ارشد ژنتیک انسانی (MS) Human Genetics
رشته ژنتیک انسانی شاخه‌ای از علوم – زیستی پزشکی است که از جمله به بررسی ساختار سلولها از نظر کروموزومی و ژنی می‌پردازد و می‌توان طی آن به مباحث مهمی مانند مهندسی ژنتیک – ژنتیک ایمنی – ژنتیک جمعیت – ژنتیک سرطان – ژنتیک رفتاری – ژنتیک بیوشیمیایی پرداخت. دانش آموختگان این رشته قادر خواهند بود با همکاری در طرح‌های پژوهشی مشتمل بر آنالیز ژنتیکی سلولهای انسانی به نواقص و بیماریهای ژنی و کروموزومی بیماران پی ببرند.
کارشناسی ارشد ژنتیک انسانی نیز به دوره‌ای اطلاق می‌شود که تحصیلات بالاتر از کارشناسی را در بر می‌گیرد و اولین مقطع تحصیلی پس از کارشناسی می‌باشد. این رشته که مجموعه‌ای از دروس و پژوهش هماهنگ، منسجم و وابسته به هم می‌باشد به تربیت افرادی لایق، متعهد و کاردان می‌پردازد که بتوانند بر مبانی علم ژنتیک انسانی و پزشکی و متون علمی موجود احاطه یافته و در اثر آشنایی با بسیاری از روشهای پیشرفته پژوهش در زمینة ژنتیک انسانی و به دست آوردن کارآیی؛ لیاقت و مهارت علمی و عملی لازم را به گونه‌ای کسب کنند که به خوبی بتوانند به تعلیم و در ابعادی به پژوهش در این رشته پرداخته و از مقاله‌های علمی و پژوهشهای علوم ژنتیک انسانی و علوم وابسته در جهت پیشبرد مرزهای دانش و کمک به ایجاد روح علمی در جامعه استفاده کنند.
2- تاریخچه رشته و پیشرفت های جدید:
اهمیت و جایگاه رشته‌های مختلف زیست شناسی اعم از بنیادی و کاربردی و به ویژه ژنتیک در جهان امروز هرگز بر صاحبنظران پوشیده نیست. حجم عظیم سرمایه‌گذاریهای مادی و انسانی در کشورهای جهان، به خصوص کشورهای پیشرفته علمی و فنی در این ارتباط، به روشنی بر اهمیت و نقش راهبردی علم وراثت نیز تأکید دارد. این سرمایه‌گذاری‌ها، روزانه در حال افزایش است. با عنایت به جایگاه و نقش تعیین کننده‌ای که ژنتیک به ویژه انسانی و پزشکی در عموم شئونات زندگی مردم دارد، نیز براساس نیازهای مبرم و کمبودهای چشمگیر؛ توسعه و روزآمد کردن دوره کارشناسی ارشد ژنتیک انسانی از قدمهای بسیار مثبتی است که امید می‌رود با حمایت همه جانبه مسئولان امر، در میدان عمل به نتایج قابل توجهی بیانجامد.
رشتة ژنتیک انسانی به دلیل اهمیت راهبردی آن، بویژه در دهه‌های اخیر از رشدی حیرت‌انگیز برخوردار شده است. این مهم، به خصوص با نزدیک شدن پویا رو به رشد علوم پایه انسانی، پزشکی و بالینی، اهمیت مضاعف یافته است، بنابراین توسعه و گسترش آن در بسیاری از دانشگاههای معتبر علوم پزشکی جهان، در دهه‌های اخیر چشمگیر بوده است. از این رو توجه به این ضرورت آشکار در کشور ما نیز و البته توسط دانشگاهیان مربوطه اگرچه با تأخیر، اما و بویژه در دهة اخیر، معقول و منطقی بوده است.
هرچند که توفیق همه جانبه آن همچنان در گرو حمایت علمی و در خور مسئولان محترم مربوط است.
شایان تأکید است که پیشرفت‌های خیره کننده و روزافزون در عرصه‌های مختلف نظری، علمی، آموزشی، پژوهشی، فناوری و اثرات قابل توجهی که در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی نیز بر جای گذاشته است، در کنار تحولات و تغییرات وسیعی که به طور فزاینده در عرصه شیوه‌های ارایه خدمات ژنتیک انسانی و پزشکی در جهان صورت گرفته و می‌گیرد ضرورت بازنگری همه جانبه برنامة ژنتیک انسانی را بیش از پیش مورد تأکید قرار داده است. تحولات چشمگیر در پزشکی مولکولی و نقش بی‌بدیل روشها و فنون ژنتیک مولکولی، مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی مولکولی در ژنتیک انسانی و پزشکی که رشدی دم افزون دارد، لزوم بازنگری برنامه را دو چندان کرده است. تأسیس این رشته در کشور سابقه‌ای بیش از ده سال دارد که برنامه حاضر، نخستین بازنگری همه جانبه برنامه اولیه محسوب می‌شود.
3- ارزشها و باورها (فلسفه برنامه):
بدون تردید تحولات پر شتاب علمی و فنی رو به رشد در تمام زمینه‌ها، به ویژه در ژنتیک انسانی، فرصت‌ها، امیدها و چالش‌هایی را ایجاد کرده است. آنچه بدیهی است مطلوبیت هر برنامه در گرو اعتناء کامل و همه جانبه به سیر تحولات و بهره گیری از فضایل انسانی، خلاقیت و نوآوری و نگاه خلاق به شرایط پیچیده علمی و فنی بر پایه دانش محوری و دانایی در جهت بهبود کیفیت زندگی انسان است. در عرصة ژنتیک انسانی نیز، امروز ما بیش از هر زمانی نیازمند بهره‌مندی از خلاقیت، منابع ارزشمند علمی و پژوهشی، ابتکارات و نوآوری‌های انسان های فعال، ارزشی و دانا هستیم.
تأکید بر مبانی اخلاق حرفه‌ای، تفکر علمی، رشد و تعالی دانشجویان و کرامت انسانی؛ تلاش جهت ایجاد و تقویت تفکر خلاق، اخلاق علمی و دانش افزایی پویا؛ کوشش به منظور گسترش افق های فکری، علمی دانشجویان و بسترسازی اولیه برای ارایة ایده‌های نو (نوآوری)؛ از جمله نکات مهم ارزشی این برنامه به حساب می‌آید به علاوه تلاش در جهت آموزش نقش پژوهش عالمانه به عنوان مبنای تصمیم‌گیری‌ها و اقدامات فردی و اجتماعی و درک درست اولویت‌های جامعه در زمینة ژنتیک انسانی؛ و کوشش در راستای درک صحیح اولویت‌های آموزشی و پژوهشی ژنتیک انسانی موردنیاز کشور از سوی دانشجویان، نیز از دیگر نکات مورد تأکید این برنامه می‌باشد. ارزیابی‌های مستمر و اصولی و تشویق همه جانبه دانشجویان و دامن زدن به مشارکت واقعی و رقابت سازنده و پویا؛ و تدریس مفید و مؤثر براساس برنامة آموزشی متحول شده و از جمله با تشویق به استفاده از همة تخصص‌ها در یک کار گروهی منسجم و هماهنگ نیز از نکات تکمیلی مورد تأکید برنامه حاضر به شمار می‌آید.
4- رسالت برنامة آموزشی در تربیت نیروی انسانی:
تقویت مبانی آموزشی و پژوهشی در ژنتیک انسانی و پزشکی؛ و برداشتن گام‌های اولیه به منظور جهت دهی آموزش و پژوهش ژنتیک انسانی و پزشکی سلولی و مولکولی با قلمروهای دارای اولویت بالا در علوم بالینی پزشکی از جمله رسالت‌های این برنامه است.
نیز تلاش بنیادی جهت انجام پژوهشهای بین رشته‌ای و تقویت ارتباط به ویژه در زمینه‌های سلولی و مولکولی با محوریت ژنتیک انسانی و پزشکی در علوم پایه و بالینی پزشکی؛ بسط و تقویت اهمیت راهبردی ژنتیک انسانی و پزشکی در دانشگاههای علوم پزشکی کشور؛ و کمک به اشتغال زایی مولد در مسیر نیازهای مبرم جامعه به دانش آموختگان ژنتیک انسانی و پزشکی به ویژه تربیت نیروی انسانی برای آموزش و پژوهش به خصوص در مؤسسات آموزش عالی شهرستانها؛ کمک به امر برنامه‌ریزی‌های مربوطه در مؤسسات و مراکز درمانی و بهداشتی و یا مراکز پژوهشی از دیگر رسالت‌های این برنامه آموزشی محسوب می‌شود. تحقق اصولی این برنامه و رسالت‌های آن به خصوص با عنایت به توسعة کمی دانشگاهها و دانشکده‌های علوم پزشکی در کشور و در دو دهة اخیر و باتوجه به اینکه دارندگان درجة تخصصی و دکترا در ژنتیک انسانی و پزشکی در حدی که نیازهای مبرم کشور را تأمین کنند نیستند، از اهمیت بالایی برخوردار است.
5- چشم انداز برنامة آموزشی در تربیت نیروی انسانی:
برداشتن گام‌های اولیه اما اصولی و ضروری و درواقع ایجاد بخشی از زیر ساخت‌های لازم در راستای پیشگیری، تشخیص و درمان اساسی بیماریهای ژنتیکی از مهمترین چشم انداز این برنامه آموزشی به حساب می‌آید. درواقع، انتظار آن است که دانش آموختگان این رشته به نحو شایسته بتوانند، به توانایی‌ها و کارآمدی‌هایی که در بخش‌های پیشین (بویژه در تعریف و رسالت رشته) و نیز اهداف کلی که در ادامه آمده است؛ در عرصه عمل نایل آیند.
6- اهداف کلی رشته:
اهداف کلی آموزشی و پژوهشی این برنامه آن است که دانشجو در پایان این دوره بتواند قابلیت‌هایی مشتمل بر موارد زیر را کسب نماید:
با کسب آموزش اصولی بتواند برای بحث‌های علمی و پژوهشی مربوط به رشته و نیاز جامعه، آماده شود.
همچنین مهارت‌های اولیه جهت شرکت در بحث‌های گروهی، کارگاههای علمی، سمینارها و کنفرانسهای علمی – آموزشی و پژوهشی را کسب نماید. به علاوه، با آموزش مهارت‌های اولیه و مبنایی جهت کار در آزمایشگاههای پژوهشی ژنتیک انسانی و پزشکی، توانایی لازم را بدست آورد. و با آموزش مهارت نسبی در چگونگی روند و مراحل انتخاب پایان نامه، نگارش پایان نامه، تهیه اصولی مقاله علمی پژوهشی و سخنرانی علمی بتوانند قابلیت‌های اولیه یک پژوهشگر خلاق را احراز نماید. و این توانایی‌ها به نوبه خود بتواند موجبات رشد شخصی و فردی و کسب نسبی شایستگی حرفه‌ای و اجتماعی دانش آموخته را فراهم آورد. آشنا شدن با اصول اولیه کار در آزمایشگاه های ژنتیک انسانی و پزشکی، و کسب آمادگی اولیه برای پردازش عالمانه ایده‌های جدید برای پژوهشی‌های آینده از اهداف کلی تکمیلی این رشته به حساب می‌آید.
7- نقش دانش آموختگان در برنامة آموزشی:
دانش آموختگان این رشته دارای نقش‌های آموزشی، پژوهشی و خدماتی خواهند بود.
8- وظایف حرفه‌ای دانش آموختگان:
- آموزش دروس ژنتیک در مقطع کاردانی
- آموزش عملی دروس ژنتیک مقاطع مختلف
- مشارکت فعال در اجرای پژوهشهای ژنتیک انسانی و پزشکی پایه‌ای و کاربردی
- همکاری با متخصصان صاحب صلاحیت در زمینه پیشگیری، تشخیص و درمان بیماریهای ژنتیکی
9- استراتژی‌های اجرایی برنامه آموزشی:
استراتژی اجرایی برنامه آموزشی تلفیقی از دو استراتژی استادمحور و دانشجو محور و البته با گرایش هدفدار به سمت مشارکت بیشتر دانشجوی در امر یاددهی و یادگیری، استوار است. در این ارتباط موارد زیر مورد تأکید قرار می‌گیرد:
الف) تدریس اصولی درس ها با عنایت به دستاوردهای روز (برای کسب مهارت های موردنیاز جامعه)، در راستای سیاست استفاده بهینه از تخصص و توان علمی تمام اعضای هیأت علمی و در یک کار گروهی توام با رقابت سازنده.
ب) تشکیل جلسات و کلاسهای پویا با مشارکت فعال اساتید و دانشجویان و از جمله برای مرور مباحث کتابهای تخصصی روز و نشریات معتبر علمی و پژوهشی.
ج) برگزاری سمینارهای دانشجویی علمی و پژوهشی با مشارکت و نظارت فعال اعضای هیأت علمی و دانشجویان.
د) شرکت فعال دانشجویان و اساتید در برنامه‌های هفتگی ژورنال کلاب (علمی – پژوهشی) برگزار شده توسط گروه آموزشی مجری دوره.
هـ) تشکیل بحث گروهی، منظم و مستمر هفتگی درمورد نتایج نسبی به دست آمده از کارهای پژوهشی اعضای هیات علمی و دانشجویان و گزارش پیشرفت کار و نقد مسئولانه و عالمانه یافته‌های پژوهشی.
10- شرایط و نحوة پذیرش دانشجو:
الف) کلیه ضوابط ورود به رشته و پذیرش دانشجو براساس آئین نامه آموزشی کارشناسی ارشد مصوب شورای عالی برنامه ریزی و برابر آخرین اطلاعات مندرج در راهنمای آزمون ورودی کارشناسی ارشد ناپیوسته رشته‌های گروه پزشکی، می‌باشد.
ب) کسانی می‌توانند در آزمون این دوره شرکت کنند که دارای مدرک کارشناسی در یکی از رشته‌های زیست شناسی (کلیه گرایشها) – ژنتیک – بیوشیمی – ایمنی شناسی – میکروب شناسی – تغذیه – علوم آزمایشگاهی مامایی و یا دکترای حرفه‌ای پزشکی، دندانپزشکی، دامپزشکی و داروسازی و یا دکترای حرفه‌ای علوم آزمایشگاهی از یکی از دانشگاههای معتبر داخل یا خارج از کشور باشند.
ج) مواد امتحانی آزمون و ضرایب آنها:
نام درس: ضریب مربوطه
ژنتیک (انسانی و پزشکی، پایه و مولکولی) 7
زیست شناسی سلولی – مولکولی 2
بیوشیمی 1
زبان عمومی 2
11- شرایط لازم جهت راه اندازی رشته:
مطابق ضوابط و شرایط شورای گسترش و ارزیابی آموزش پزشکی می‌باشد.
12- رشته های مشابه در خارج از کشور:
رشته ای به همین نام در کشورهای خارجی وجود دارد. همچنین رشته‌های مشابه با وسعت به مراتب بیشتر از کشور ما وجود دارد.
13- رشته‌های مشابه در داخل کشور:
رشته هایی بسیار نزدیک با این رشته مثل ژنتیک حیوانی و ژنتیک مولکولی در برخی از دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی وجود دارد.
14- موارد دیگر مانند بورسیه:
در حال حاضر تلاش مسئولین آموزش عالی کشور بر استقرار و تقویت این رشته در داخل کشور بعنوان یک سیاست پسندیده در روند خود اتکایی قرار دارد.
فصل دوم
مشخصات دوره
برنامه آموزشی کارشناسی ارشد ناپیوسته
رشته ژنتیک انسانی
1- طول دوره و ساختار آن:
طول دوره و ساختار آن : مطابق آیین نامه آموزشی دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته مصوب شورای عالی برنامه‌ریزی می‌باشد.
2- نام دروس و تعداد واحدهای درسی:
نوع درس تعداد واحد
اختصاصی اجباری (core) 18
اختصاصی اختیاری (non core) 6
پایان نامه 8
جمع کل 32
به مقتضای وضعیت علمی دانشجویان و فراخور نیازهای علمی آنها چنانچه دانشجویی تعدادی از واحدهای درسی لازم و موردنیا شروع دوره را در مقطع قبلی نگذرانده باشد موظف است به تشخیص گروه آموزشی و تأیید شورای تحصیلات تکمیلی دانشگاه تمامی یا تعدادی از دروس کمبود یا جبرانی جدول الف را بگذراند.
جدول ب: دروس اختصاصی اجباری (core) کارشناسی ارشد ناپیوسته رشته ژنتیک انسانی
کد درس | نام درس | تعداد واحد | ساعت | پیش نیاز | ||
نظری | عملی | جمع | ||||
07 | ژنتیک انسانی | 2 | 34 | - | 34 | - |
08 | سیتوژنتیک | 2 | 34 | - | 34 | - |
09 | مهندسی ژنتیک | 2 | 34 | - | 34 | - |
10 | ژنتیک ایمنی | 2 | 34 | - | 34 | - |
11 | ژنتیک جمعیت | 2 | 34 | - | 34 | - |
12 | ژنتیک مولکولی | 2 | 34 | - | 34 | 09 |
13 | ژنتیک سرطان | 2 | 34 | - | 34 | 09 و 12 |
14 | تازه های ژنتیک انسانی | 2 | 34 | - | 34 | 07و08و11و13 |
15 | سمینار 1و2 (در دو نیمسال تحصیلی) | 2 | - | - | - |
|
16 | پایان نامه | 8 | - | - | - |
|
جمع | 26 | |||||
*الف) جدول دروس کمبود یا جبرانی دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته ژنتیک انسانی
کد درس | نام درس | تعداد واحد | ساعت | ||
نظری | عملی | جمع | |||
01 | اصول رایانه و اینترنت و کاربردهای آن در علوم زیستی | 2 | 34 | - | 34 |
02 | میکروسکوپ الکترونی | 2 | 17 | 34 | 51 |
03 | کاربرد رادیوزیراتوپ‌ها | 2 | 17 | 34 | 51 |
04 | زیست شناسی مولکولی | 2 | 17 | 34 | 51 |
05 | اصول اپیدمیولوژی | 2 | 34 | - | 34 |
06 | ** سیستم های اطلاع رسانی پزشکی | 1 | 9 | 17 | 26 |
*
دانشجو موظف است با تشخیص گروه آموزشی و تأیید شورای تحصیلات تکمیلی دانشگاه، تمامی یا تعدادی از دروس کمبود و جبرانی (جدول الف) را بگذراند.
**
گذراندن این درس برای کلیه دانشجویان به عنوان درس کمبود یا جبرانی الزامی است.
ج) جدول دروس اختصاصی اختیاری (non core) دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته ژنتیک انسانی
کد درس | نام درس | تعداد واحد | ساعت | ||
نظری | عملی | جمع | |||
17 | ژنتیک میکروارگانیسم‌ها | 2 | 34 | - | 34 |
18 | ژنتیک رفتاری | 2 | 34 | - | 34 |
19 | ژنتیک بیوشیمیایی انسان | 2 | 34 | - | 34 |
20 | بیوشیمی کروماتین | 2 | 34 | - | 34 |
21 | کشت سلول و بافت | 2 | 17 | 34 | 51 |
22 | ژنتیک سوماتیکی و سیتوپلاسمی | 2 | 34 | - | 34 |
23 | اخلاق و ایمنی زیستی | 2 | 34 | - | 34 |
24 | روشهای عملی سیتوژنتیک | 1 | - | 34 | 34 |
25 | روشهای عملی ژنتیک مولکولی و مهندسی ژنتیک | 1 | - | 34 | 34 |
26 | زبان انگلیسی تخصصی | 2 | 34 | - | 34 |
27 | پزشکی مولکولی | 1 | 17 | - | 17 |
جمع | 21 | ||||
* دانشجو باید با هماهنگی گروه آموزشی مجری 60 واحد از دروس اختیاری را بگذراند.
رضاجون کارت عالی بود